Idzie młodość! I Grupa Krakowska

Prawdopodobnie wielu z nas nie zdążyło obejrzeć wystawy IDZIE MŁODOŚĆ! I GRUPA KRAKOWSKA prezentowanej przez Muzeum Narodowe w Krakowie w Kamienicy Szołayskich przy Placu Szczepańskim.

Jest okazja, by to nadrobić. Zapraszamy na wirtualny spacer po wystawie. Oglądamy fotografie Pana Tomasza Markowskiego, a głos oddajemy Pani Kurator Annie Budzałek.

Wystawa jest opowieścią o krótkiej, ale szalenie intensywnej historii I Grupy Krakowskiej, opowieścią o życiu i twórczości barwnej i nieprzeciętnej młodzieży, której losy, mocno ze sobą splecione, włączyły się w historię polskiej awangardy. Aleksander (Sasza) Blonder (ps. André Blondel), Blima (Berta) Grünberg, Maria Jarema, Franciszek Jaźwiecki, Leopold Lewicki, Adam Marczyński, Stanisław Osostowicz, Szymon Piasecki, Mojżesz Schwanenfeld, Bolesław Stawiński, Jonasz Stern, Eugeniusz Waniek, Henryk Wiciński, Aleksander Winnicki – oto członkowie przedwojennej I Grupy Krakowskiej.

Na wystawie można zobaczyć prawie 300 prac: rysunki, grafiki, a także rzeźby i obrazy – tradycyjne gatunki malarstwa, jak pejzaż i martwa natura, oraz prace o charakterze abstrakcyjnym. Silnie reprezentowana jest tematyka społeczna oraz twórczość projektowa w zakresie scenografii i kostiumów teatralnych.

Mówi się o nich „ostatnia polska przedwojenna awangarda”. Bezkompromisowi, pełni pasji i zaangażowania. Subiektywni, radykalni i wojowniczy, ale też należy pamiętać, iż w swoich postawach patrzyli na świat oczami młodych, naiwnych ludzi. Byli przekonani, że mogą zmieniać rzeczywistość! Szukali dla siebie lepszego życia w lepszym świecie, prawym, nie dyskryminującym, niedzielącym na biednych i bogatych, a dającym wszystkim szanse by żyć godnie, taki świat chcieli współorganizować.

Warto podkreślić, iż ta skonsolidowana w 1933 r. grupa wyróżniała się spośród innych artystycznych ugrupowań największym radykalizmem, i wynikało to w głównej mierze z bardzo silnego, lewicowego zaangażowania politycznego. Połączył ich również bunt wobec tradycjonalistycznych metod nauczania na ASP i konserwatywnej cyganerii krakowskiej, wciąż hołdującej młodopolskiemu statusowi artysty. Konsekwencją tego był konflikt z władzami uczelni, zawieszenia w prawach studenckich oraz wydalenia z uczelni.

W roku 1932 miały miejsce pamiętne wydarzenia, które zresztą wpłynęły ubocznie na konsolidację grupy; w dniu 28 czerwca, w czasie dorocznej wystawy Akademii na zarządzenie policji usunięto 16 grafik Lewickiego za podpisy o „antypaństwowej antyreligijnej treści”, przeprowadzono rewizję u Lewickiego, którego aresztowano wraz ze Stawińskim, Sternem, Wicińskim i Winnickim. Prasa lewicowa ujęła się za studentami, solidaryzował się z nimi niedawno powstały Związek Polskich artystów Plastyków, nastąpiła ostra wymiana stanowisk. Aresztowani studenci zostali kolejno zwolnieni, lecz władze akademii, pod groteskowymi zarzutami (np. przeciw Winnickiemu, iż obraził prowadzącego korektę profesora mówiąc, że ten „przeszkadza mu w malowaniu”) usunęły z uczelni Lewickiego i Osostowicza, zaś udzieliły nagany Winnickiemu, Balickiemu (nie był członkiem GK), a potem Grunberżance, Jaźwieckiemu i Stawińskiemu.

Warto mieć to w pamięci, iż nasi bohaterzy, pełni młodzieńczego temperamentu w ogólnej atmosferze chaosu i dezorientacji w świecie plastycznym, która charakteryzowała ówczesny czas w Europie, dopiero pretendowali do miana artystów. To co można by nazwać ich programem, to zakładanie wszelkiej ewentualności, dawanie szansy różnym plastycznym odwołaniom i eksperymentom. Mieli wiarę w „dojście” do własnego rozumienia Sztuki i do własnych rezultatów. Czerpiąc z całego bogactwa, jakie dawała sztuka, byli chłonni i otwarci na wszelkie nowości, jakie płynęły z Europy, jak również inspirowali się działalnością rodzimych twórców, stąd można w pracach pokazywanych w tej przestrzeni dostrzec wpływy konstruktywizmu, suprematyzmu, jakie płynęły do nas z Rosji, ale też unizmu Strzemińskiego czy formizmu starszych kolegów z krakowskiej Akademii, jak Chwistka i Pronaszki. Nie obce były im też fascynacje kubizmem i futuryzmem oraz ekspresjonizmem z Zachodu Europy Co widać na przykładzie prac rzeźbiarskich Jaremianki i Lewickiego, czy w pracach Blondera, Sterna i Marczyńskiego.

Jednak wszystkie te nowoczesne, otwarte pełne pasji i zaangażowania zjawiska, w sumie okazały się za mocną dawką dla masowego odbiorcy, wychowanego na ułańskich szarżach Kossaków, wylizanych płótnach Styków, pastelowej goliźnie Żmurki i packach „hucułów. To jednak nie zniechęcało młodych artysów”…

Jakże inaczej potoczyłyby się dzieje naszej sztuki, gdyby danym było I Grupie krakowskiej kontynuować istnienie. Gdyby tragiczne losy nie przerwały życia wielu z nich, a przedwojenny dorobek wszystkich nie uległ rozproszeniu czy wręcz zniszczeniu w wojennej pożodze.

Wojna zebrała straszliwe żniwo…

• Stanisław Osostowicz wyprowadził się przed woja do stolicy, zginął podczas bombardowania Warszawy we wrześniu 1939 r.
• Szymon Piasecki poszedł z Armia Czerwoną w 1942 r. i zginął na froncie
• Henryk Wiciński zmarł na gruźlicę w 1943 r. w szpitalu w Krakowie
• Sasza Blonder wyjechał w 1937 r. do Paryża, podczas wojny działał we francuskim ruchu oporu, zginał tragicznie w stolicy Francji w 1949 r.
• Berta Grünberg wyjechała z Saszą Blonderem (swoim ówczesnym mężem) do Francji w 1937, przeżyła wojnę, już nigdy nie powróciła do Polski.
• Leopold Lewicki, przeżył wojnę nie wrócił do Polski został we Lwowie i tam tworzył do śmierci w 1973 r.
• Franciszek Jaźwiecki, przeżył wojnę, był więźniem Auschwitz - Birkenau, wrócił do Polski w czerwcu 1945, bardzo wyniszczony pobytami w obozach i gruźlicą. Nie chciał zostać w Krakowie, przeniósł się do Świdnicy, tam dostał posadę i tam zmarł w 1946 r. pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim.
• Mojżesz Abraham Ber Schwanenfeld, podczas wojny żył we Lwowie, zginął prawdopodobnie w 1942 r. w tym miesicie.
• Jonasz Stern przeżył wojnę i też swoją śmierć, wydobywając się spod zwłok w po lwowskim lesie wywieziony wraz z innymi z obozu Janowieckiego na rozstrzelanie, po wojnie wrócił do Krakowa i z tym miastem związał swoje życie artystyczne, wchodząc w skład II Grupy Krakowskiej.