Historia powstania pocztówki

Pocztówka, obecnie coraz rzadsza w użyciu, nie miała łatwego początku. Do dziś nie ma jednoznacznej odpowiedzi, kto był jej właściwym twórcą.

Historia zastąpienia listu kartą pocztową zaczyna się w 1865 roku. 30 listopada 1865 r. na V Niemieckiej Konferencji Pocztowej w Karlsruhe radca dworu pruskiego i generalny poczmistrz – dr Heinrich von Stephan postulował wprowadzenie „pocztowego listka” Postblatt. Pomysł ten został uznany za zbyt śmiały i odrzucony przez Zarząd Konferencji. Nie zaakceptowano również propozycji kolejnych pomysłodawców z Lipska: firmy księgarskiej Friedlein oraz Hermana Serbe – właściciela firmy Pardubitz.

Dopiero cztery lata póżniej dr Emanuel Hermann, profesor ekonomii i prawa Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt, w opublikowanym na łamach „Neue Freie Presse” artykule O nowym sposobie korespondowania pocztą zaproponował wprowadzenie nowej formy korespondencji. Miał to być tani sposób przekazywania wiadomości, ale jednocześnie ograniczony do ilości 20 słów (wraz z adresem i podpisem). Poczta austrowęgierska zaakceptowała ten pomysł odrzucając ograniczenie tekstu do 20 słów.

Zatem dnia 1 października 1869 r. poczta Austro-Węgier wydała pierwszą na świecie kartę korespondencyjną z żółtawego kartonu, o wymiarach 122 x 85 mm. Jedna strona przeznaczona była na korespondencję, a druga miała znaczek z podobizną cesarza Franciszka Józefa. Pośrodku umieszczono godło Austrii, a pod nim napis Correspondenz-Karte oraz ozdobne obramowanie.

Początkowo karta wzbudzała obawy związane z brakiem prywatności przekazywanych informacji. Jednak z upływem czasu stopniowo zyskała uznanie ze względu na dużo niższą cenę i znaczne ułatwienie przy wysyłaniu. O popularności karty pocztowej świadczy fakt, iż w ciągu 3 miesięcy od jej wprowadzenia sprzedano aż 3 miliony egzemplarzy.

Rok później za przykładem Austrii karty pocztowe wprowadzono w północnych Niemczech, Szwajcarii, Luksemburgu, Wielkiej Brytanii, a w 1871 r. w Belgii, Holandii, Danii, Finlandii, Kanadzie, w 1872 r. w Rosji, Szwecji, Norwegii, Cejlonie, Chile, Francji, w 1873 r. w Hiszpanii, Serbii, Rumunii, USA, w 1874 r. we Włoszech, w 1877 r. w Turcji.

Karty te początkowo funkcjonowały w obrocie krajowym, dopiero 1 lipca 1875 r., zgodnie z decyzją światowego Związku Pocztowego, zostały wprowadzone do obrotu międzynarodowego. Od początku istnienia karty pocztowe nie miały ilustracji, jedna strona zarezerwowana była na godło państwowe (później umieszczane zwykle na znaczku), znak opłaty i nadruk z nazwą karty, druga na korespondencję. Wkrótce na kartach zaczęły pojawiać się pierwsze rysunki i napisy okolicznościowe. Powstanie ilustrowanych kart pocztowych wiąże się z okresem wojny francusko-pruskiej (1870 r.), kiedy to w miasteczku Conlie w Bretanii znajdował się francuski obóz wojskowy. Mieszkający w pobliżu księgarz Leon Besnardeau zauważył, że żołnierze wysyłający karty zaczęli ozdabiać je rysunkami lub karykaturami. Zlecił on drukarzowi Oberthurowi z Renn wykonanie kart pocztowych według własnego pomysłu. Karty te cieszyły się dużą popularnością, a umieszczone na nich ilustracje odnosiły się do wojny francusko-pruskiej.

Za autora pierwszej ilustrowanej karty pocztowej uważa się również serbskiego oficera Petera Manojlovicia, który w roku 1870 wykonał, a 6 maja 1871 r. wysłał z redakcji pisma ZMAJA (Smok) w Wiedniu taką właśnie kartę do swojego kuzyna adwokata Demetera Manojlovicia do miasta Zambor w południowych Węgrzech. Na karcie tej widniał baśniowy smok parskający błyskawicami i ziejący ogniem. W szponach trzymał rulon, na którym umieszczony był adres. Poniżej znajdowały się wizerunki dwóch miast, a pomiędzy nimi na falach unosił się płynący statek.

Najstarszą techniką użytą do produkcji ilustracji pocztówek jest litografia oraz jej późniejsza odmiana –chromolitografia. Późniejszą techniką jest światłodruk (Lichtdruck). Ilustracje wykonane tą techniką posiadały kolor fioletowy, zielony, czarny, albo brązowy. W celu uzyskania efektu kolorystycznego widokówki czarno-białe były ręcznie podkolorowane w jednym, dwóch lub trzech kolorach. Tworzono tez widokówki mające imitować obrazy olejne. Niektórzy producenci oferowali pocztówki ze skóry, metalu, tkanin czy drewna. Zdobiono je piórami, płatkami kwiatów, liśćmi, a nawet opiłkami metalu i szkła. Niektóre karty pocztowe nasycano pięknymi zapachami, pojawiły się też takie, które przy dotykaniu piszczały, a od 1905 ukazały się pocztówki z naklejanymi małymi płytami gramofonowymi z zapisem muzyki lub głosu nadawcy. Wymyślono też tzw. leporello. Były to pocztówki posiadające wewnątrz ukryte harmonijki z wieloma małymi obrazkami miasta.

Złoty okres pocztówek rozpoczął się w roku 1889 i trwał do I Wojny światowej. Największą rolę w stworzeniu pocztówek artystycznych odegrała Secesja. Był to kierunek sztuki, który pragnął przepoić pięknem codzienne życie. Dekoracyjna secesyjna ornamentyka posługiwała się często giętką kapryśną linią i motywami roślinnymi. W tym stylu tworzono formy dużej i małej architektury, a także z zamiłowaniem i kunsztownie zdobiono przedmioty użytkowe.

W artystycznych centrach akademickich wielu krajów powstały ugrupowania Secesji. W 1897 roku powstała Secesja Wiedeńska założona przez artystów skupionych wokół Gustawa Klimta. W Polsce w 1901 roku powstało stowarzyszenie Polska Sztuka Stosowana. Zostało ono założone w Krakowie przez artystów, etnografów, historyków sztuki i miłośników rzemiosła artystycznego. stowarzyszenie istniało do 1914 roku.

Wiener Werkstätte, Warsztaty Wiedeńskie , czyli pracownie projektowania i produkcji sztuki użytkowej zostały założone w 1903 roku przez architekta Josefa Hoffmanna, artystę Kolo Mosera i znanego wiedeńskiego przemysłowca Friedricha Warndorfera. Skupiały one wybitnych artystów (m.in. Oskara Kokoschkę, Gustawa Klimta i Rudolfa Kalvacha) projektujących wyroby i rzemieślników wykonujących meble, ceramikę, tkaniny, biżuterię itd. Wyroby te posiadały łatwo rozpoznawalną sygnaturę WW (dwie nałożone na siebie litery W) według projektu profesora Kolo Mosera. Widokówki WW wydawane były w niewielkich nakładach do 1000 sztuk, w latach 1908-1914 ukazało się około 1000 numerowanych wzorów kart pocztowych. Widokówki WW były wydawane z okazji świąt Wielkanocnych, Bożego Narodzenia, Nowego Roku , a także w celu rozreklamowania własnych projektów – np. kobiecej mody.

Pocztówka artystyczna pełniła nie tylko funkcje użytkowe, lecz stanowiła również obiekt pasji kolekcjonerskiej znacznej części ludności. Na całym świecie organizowane były wystawy, wydawano pisma fachowe i zrzeszano się w klubach kolekcjonerskich. Pierwszy periodyk przeznaczony dla zbieraczy kart pocztowych ukazał się w Anglii w 1893 r., a w 1896 r. podobne pismo fachowe zaczęto wydawać w Lipsku. Natomiast w 1893 r. w Galicji powstało Stowarzyszenie Filokartystów.

W 1900 r. w Warszawie odbyła się I Wystawa Kart Pocztowych. Ogłoszono wówczas konkurs na nową nazwę „karty korespondencyjnej”. Członkowie jury (z redakcji Słownika Języka Polskiego) spośród prawie 300 propozycji wybrali pięć nazw: liścik, listówka, otwartka, pisanka oraz pocztówka. Autorem zwycięskiej nazwy „pocztówka” okazał się Henryk Sienkiewicz.

Obecnie znany nam wygląd pocztówki wprowadził Światowy Związek Pocztowy wydanym w 1904 r. rozporządzeniem. Od tego czasu obowiązywał nowy układ na pocztówkach cały rewers zajmować miała ilustracja, awers podzielony został na środku pionową kreską na część adresową i korespondencyjną.